Stari grad Bužim

Bužimska utvrda pojavljuje se u historijskim izvorima pod dva naziva: Čava i Bužim. Iako je Bužim jedna od najvećih i vrlo značajnih srednjovjekovnih tvrđava u Bosanskoj Krajini, o njenom nastanku nema podataka. Prema načinu gradnje sagrađena je u XIV stoljeću, od kada ima i nešto više podataka. Stari grad leži na nadmorskoj visini od 325 metara.

Grad se u povijesnim dokumentima pojavljuje pod dva naziva: u početku Čava, a kasnije Bužim. Ruševina starog grada Bužima sastoji se od gornjeg ili unutrašnjeg i donjeg ili vanjskog grada, ukupne površine cijelog kompleksa 7267 m2. Predstavlja zanimljiv primjer starije tvrđave, zidane u vrijeme hladnog oružja, koja je dograđena i učvršćena novim bedemima i kulama u periodu ranoartiljerijskih fortifikacija. Građena je od lijepo otesane sedre i kamena ljutca ili bihacita. Na ovoj velikoj srednjovjekovnoj utvrdi ističu se donjon kule, puškarnice, odaje, tamnice, bastioni, bedemi i tabije.

Unutrašnja, starija utvrda, nekada je bila u svojstvu manjeg zamka, sa visokim kružnim kulama na uglovima. Krajem XV stoljeća, zamak je opasan novom utvrdom. Zidovi i kule ove utvrde su dosta niži, a na vrhu su imali položaje za topove. Paralelno sa gradnjom vanjske utvrde, u kulama i na zidovima unutrašnjeg grada sagrađeni su otvori i položaji za artiljerijsko oružje. Gradnjom vanjske linije odbrane, zidine i kule unutrašnjeg grada su bile zaštićene od neposrednog djelovanja artiljerije.

Nekada je u tom Starom gradu postojala srednjevjekovna nekropola stećaka koji su kasnije ugrađeni u njegove zidine. Arheološka istraživanja su utvrdila da su se u dvorištu vanjskog grada tokom XIX stoljeća, nalazila 22 stambena objekta starobosanske arhitekture.

Stari grad Bužim sada predstavlja ruševinu nekada vrlo moćne utvrde, čija se glagoljska ploča i danas čuva u Povijesnom muzeju u Zagrebu, a koja predstavlja jedan od tri najznačajnija spomenika te vrste u Bosni i Hercegovini.

Zbog izuzetne vrijednosti, Komisija za zaštitu nacionalnih spomenika proglasila ga je 2003. godine nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Njegova vrijednost i sada ima težinu, jer se nalazi na sjeverozapadu nadomak Evropske unije što predstavlja izuzetnu šansu za razvoj kulturno-historijskog turizma.